22

IZLOŽBA POSVEĆENA MILEVI MARIĆ AJNŠTAJN

Centar za kulturu „Filip Višnjić“ Ugljevik organizuje izložbu koja na slikovit i sadržajan način predstavlja životni i radni put Mileve Marić Ajnštajn.

Centar za kulturu „Filip Višnjić“ Ugljevik organizuje izložbu koja na slikovit i sadržajan način predstavlja životni i radni put Mileve Marić Ajnštajn. Otvaranje izložbe je 9. januara 2022. godine u 19 časova – Galerija Centra za kulturu.

Iako je uvijek bila u sijenci svog supruga Alberta Ajnštajna, njena uloga je jako važna, jer je doprinijela razvoju nauke i izgradila se kao veliki naučnik, i ujedno se ostvarila i kao majka. Vjeruje se da je ona učestvovala u kreaciji velikog broja njegovih pronalazaka.

Mileva Marić Ajnštajn ( 1875 – 1948.)

1875. Naučnica, istraživačica, matematičarka i fizičarka, Mileva Marić (udato Ajnštajn), sa urođenom hromošću, rođena je u Titelu (tadašnja Austrougarska) u bogatoj vojvođanskoj porodici. Porodična kuća Marića u Novom Sadu, u Kisačkoj ulici br. 20, danas je pod zaštitom države.

1886. Po završenoj osnovnoj školi u Rumi (1882-1886.) upisuje se u Višu devojačku školu u Novom Sadu.

1888. Prešla u gimnaziju u Sremskoj Mitrovici, gdje je maturirala 1890. kao najbolja u razredu iz matematike i fizike.

1890. Pohađa Kraljevsku srpsku školu u Šapcu. Kada se preselila u Zagreb, dobila je posebnu dozvolu da bi išla u školu u koju su išli samo dečaci. Imala je snažnu podršku oca u svom osnovnom i kasnijem, univerzitetskom školovanju.

1896. Mileva maturira u Saveznoj medicinskoj školi u Bernu. Na ljeto upisuje studije medicine na Univerzitetu u Cirihu. U oktobru se prebacila na Državnu politehničku školuna studije matematike i fizike Kao jedina djevojka na Odsjeku za fiziku i matematiku odlazi u Švajcarsku na studije ciriškog Politehnikuma. Interesantan je podatak da je na Univerzitetu u Cirihu, u periodu između 1864-1872, studiralo oko dvije stotine djevojaka iz Švajcarske, Njemačke, Austrije, Engleske, Amerike i Rusije, što svjedoči o „otvorenosti“ i dostupnosti obrazovanja na ciriškom univerzitetu na kojem je „studentkinja iz Kaća“ upoznala tri godine mlađeg kolegu, a kasnije i supruga Alberta Ajnštajna. O počecima ljubavne veze Mileve Marić i Ajnštajna najviše se saznalo iz pisama objavljenih 1896. godine. Ajnštajnovi roditelji protivili su se toj vezi jer je Mileva bila starija od Alberta, a pritom nije bila Jevrejka.

1896. Mileva Marić bila je tek peta žena koja je upisana na ciriški Politehnikum (Eidgenössische Technische Hochschule Zürich). Jedan semestar provodi u Hajdelbergu gjde je slušala predavanja Filipa Lenarda (Phillipp Eduard Anton von Lenard), njemačkog teorijskog fizičara 1900. Milevin uspjeh na studijama počinje da slabi, te ne uspjeva da diplomira iz dva pokušaja. Pojedini izvori pravdaju Milevin neuspjeh nesuglasicama sa profesorom Vilhelmom Veberom (Wilhelm Eduard Weber), kao i emotivnim problemima.

1901. Albert piše Milevi kako će biti srećan kada završe rad o relativnom kretanju, dok se u njenim pismima govori o svakodnevnim stvarima. Treba napomenuti da od 54 sačuvana pisma, pisana u periodu 1897-1903, čak 43 su Albertova, dok je svega 11 Milevinih.

1902. Mileva rađa vanbračnu kćerku Lizerl (Lieserl) čija se sudbina ne zna. Prevlađuje mišljenje da je data na usvajanje, dok drugi navode da je najverovatnije umrla od šarlaha.

1903. Posle udaje u Bernu, Mileva se u potpunosti posvećuje mužu i djeci. Potom rađa sinove Hansa Alberta i Eduarda Tetea koji su pokazivali znake mentalnog poremećaja. Oboljo od šizofrenije, Eduard je preminuo 1965. u azilu za umobolne u Švajcarskoj u kom je umrla i Milevina sestra Zorka. Primjer naučne saradnje bračnog para kakav su bili Mileva i Albert jedan je od najkontroverznijih. Milevina prepiska sa Helenom Savić (rođena Kaufler) i Milanom Bota, kao i pisma unuke Evelin Ajnštajn koja su izašla u javnost 1922. godine, najviše govore o potencijalnom Milevinom naučnom doprinosu u teorijima Alberta Ajnštajna.

1905. Objavljena 4 Ajnštajnova članka koji predstavljaju osnove moderne fizike, poznata kao Annus Mirabilis, u naučnom časopisu „Annalen der Physik“. Ruski fizičar Abraham Jofe tvrdio je da se na jednom od radova objavljenih 1905. godine, pored prezimena Ajnštajn, nalazilo i prezime Einsten-Maritu koje se nigdje više ne pominje. Marity je tumačeno kao mađarska transkripcija prezimena Marić. Američki fizičar Džon Stečel tvrdi da su pisma u kojima Ajnštajn govori o „našoj teoriji“ i „našem radu“ pisana u studentskim danima, bar četiri godine prije 1905. godine. Takođe, Milevina prijateljica, Milana Bota, izjavila je da je Mileva aktivno učestvovala u Ajnštajnovom radu. Milevin i Ajnštajnov sin, Hans Albert, posle smrti svojih roditelja u pismima je saopštio da je majka pomagala ocu u rješavanju matematičkih problema i proračuna, ali je idejno-kreativni dio bio Ajnštajnov, premda je poznato da u teoriji relativiteta nije bilo nekih značajnih matematičkih problema.

1905. U pismu prijateljici Heleni Savić, Mileva piše:”…mi smo napisali rad po kome će moj muž biti poznat cijelom svijetu. Mileva je svoj odnos sa Ajnštajnom, kao i svoje uspjehe i naučne doprinose, doživljala kao „ein stein“(„jedan kamen“).

1911. Porodica Ajnštajn seli se u Prag, gdje je Albert postavljen za redovnog profesora na Univerzitetu Karl Ferdinand. Mileva je prelazak teško doživjela jer je kao Srpkinja bila osjetljiva na napetosti između Njemaca i Čeha sa kojima se, kao Slovenka,identifikovala.

1914. Dobivši prestižno mjesto u Pruskoj kraljevskoj akademiji u Berlinu, Ajnštajn, posle ljubavnih prevara, narušenog bračnog odnosa i zajedničkog života, ženi sa svojom rođakom Elzom, ostavlja Milevu u Cirihu znatno narušenog zdravlja.

1915. S obzirom na Milevin i Ajnštajnov rastanak i loše odnose, posle 1914. godine isključena je svaka mogućnost Milevinog naučnog doprinosa Ajnštajnovim teorijama.

1919. Bračni par Marić-Ajnštajn razvodi se i zvanično 14. februara 1919. godine.

1921. Novac koji je Ajnštajn dobio od Nobelove nagrade za otkriće foto-efekta daje Milevi kao dio dogovora prilikom razvoda. Mileva se kasnije izdržavala od časova matematike.

1930. U ranim dvadesetim godinama, sinu Eduardu Teteu dijagnostifikovana je šizofrenija.

1938. Milevi umire sestra Zorka, a stariji sin Hans Albert odlazi u Ameriku sa svojom porodicom. Mileva ostaje sama sa svojim mlađim sinom u Švajcarskoj.

1948. Mileva umire u Cirihu, 4. avgusta, od posledica šloga. Sahranjena je na ciriškom groblju Nordhajm. Za njen grob šira javnost je saznala 2004. godine zaslugom Petra Stojanovića, osnivača Memorijalnog centra „Nikola Tesla“ iz Sankt Galena.